سیستم اطفاء حریق در حفظ ایمنی واحد صنعتی بسیار حائز اهمیت است . تاسیسات مکانیکی در زمینه اطفاء حریق باید به گونهای طراحی و اجرا شود که میزان قابل قبولی از ایمنی در مقابل آتش سوزی را به دست آورد و خطرات ناشی از گرما و دود را کاهش دهد . هدف اصلی از به کارگیری این نوع از تاسیسات مکانیکی در کارخانه این است که از مرگ و یا آسیب ناشی از حریق به کارکنان و خسارت به ماشین آلات و تجهیزات و مواد و محصول که ممکن است در واحد صنعتی باشند جلوگیری نماید .
همچنین هدف دیگر سیستم اطفا حریق در تاسیسات مکانیکی ، محافظت از ساختمان ها است و اطمینان از اینکه تا حد امکان بعد از آتش سوزی یک ساختمان بتواند پابرجا بماند و در صورت خسارت بتوان آن را تعمیر کرد . همچنین باید خطر سرایت حریق به واحد های مجاور و همچنین آلودگی احتمالی محیط زیست را نیز در نظر گرفت .
در واقع آتش در اثر یک سری واکنش‌‌های شیمیایی بسیار سریع بین سوخت و اکسیژن اتفاق می‌افتد که گرما و نور را آزاد می‌کند. برای احتراق ، اکسیژن ، گرما و منبع سوخت باید همه موجود باشند ، که این ترکیب سه گانه "مثلث آتش" نامیده می‌شود . ظهور شعله‌‌های آتش اولین نشانگر وقوع حریق می‌باشد .تشخیص آتش و سیستم اطفاء حریق در تاسیسات مکانیکی
بیشتر سیستمهای تشخیص آتش و سیستمهای هشدار در اجرای تاسیسات مکانیکی بر اساس اصول پایه عمل می‌کنند . اگر آتش تشخیص داده شود ، یک زنگ هشدار به صدا در می‌‌آید که به کارکنان هشدار می‌دهد که ممکن است آتش وجود داشته باشد و ممکن است تخلیه لازم باشد . بعضی از سیستم‌‌ها شامل تجهیزات سیگنالینگ از راه دور می‌باشند که می‌تواند گروه آتش‌نشانی یا مرکز نظارت از راه دور را از وقوع حریق مطلع سازند . آتش می‌تواند توسط هشداردهنده‌‌های گرما ، هشداردهنده‌‌های شعله ، هشداردهنده‌‌های دود ، هشداردهنده‌‌های مونوکسید کربن و هشداردهنده های چند سنسور و یا زنگ در نقاط تماس دستی ، تشخیص داده شود . هشدارها ممکن است شامل زنگ ، آژیر ، شیپور ، چراغ یا ترکیبی از این‌ها باشند . که برای به کار افتادن به یک منبع تغذیه و باتری ۲۴ ساعته نیاز دارند .سیستمهای تشخیص آتش و زنگ خطر در اجرای تاسیسات مکانیکی را می‌توان به تعدادی از انواع کلی تقسیم کرد:
• سیستمهای عادی
• سیستمهای قابل حمل
• سیستمهای پاسخ دهنده آنالوگ
• سیستمهای بی‌سیم
• واحدهای مستقل
سیستمهای معمولی به طور کلی شامل مجموعه‌‌ای از هشداردهنده‌‌ها و نقاط تماس سیمی به یک صفحه کنترل است که هشداردهنده‌‌ها و حداقل دو مدار رادیویی را هدایت می‌کند که شامل شاخص‌‌های LED می‌شود و امکان غیر فعال شدن و تنظیم مجدد را فراهم می‌کند. به طور معمول، در اجرای تاسیسات مکانیکی ، مدارهای جداگانه برای هر منطقه آتش نشانی فراهم می‌شود. این جداسازی به مناطق به این معنی است که محل تقریبی آتش شناخته شده است و بنابراین در مواقع ضروری پاسخ مناسب می‌تواند ایجاد شود . سیستمهای آدرس دهی شبیه به سیستم های معمولی هستند، اما کنترل پنل مرکزی می‌تواند دقیقا مشخص کند که کدام هشداردهنده یا شماره تماس ، باعث زنگ هشدار شده و یا اینکه ارتباط با کدام یک از آشکارساز‌ها از بین رفته است . در این سیستم ، مدار در یک حلقه سیمی با تعدادی آشکارساز ایجاد می‌شود . حلقه می‌تواند از هر دو طرف به کار گرفته شود، حتی اگر یک حلقه در حلقه وجود داشته باشد (حلقه های جداگانه ممکن است برای هر منطقه فراهم شود). پنل کنترل را می‌توان برنامه ریزی کرد تا اطلاعات خاصی را نمایش دهد یا پاسخ های خاصی را برای آشکارسازهای مختلف درون سیستم ایجاد کند. سیستم های آدرس دهی به طور کلی برای تاسیسات بزرگتر یا پیچیده تر به علت تشخیص دقیق تر، و در نتیجه پیدا کردن منبع خطا و کاهش خطا در سیم کشی مورد استفاده قرار می‌گیرند. سیستم های پاسخ دهنده آنالوگ یا سیستم های هوشمند می‌توانند شامل یک قابلیت تحلیلی در هر آشکارساز باشند که بتواند پارامترهای محلی را برای تعیین آتش یا گسل، ارزیابی کند. این می‌تواند در جلوگیری از وقوع آلارم های کاذب مفید باشد. اگر یک هشداردهنده نزدیک به یک گیره باشد، هشدار پیش از به صدا در آمدن آلارم ممکن است نشان داده شود. سیستمهای اعلام حریق بی‌سیم، با استفاده از سیگنال های بی‌سیم، هشداردهنده ها و نقاط تماس را به کنترل پنل وصل می‌کنند. واحد های زنگ هشدار آتش سوزی معمولا فقط برای تاسیسات مکانیکی کوچک مناسب است. آن ها شامل یک واحد شیشه ای قابل شکستن ، صدا ، منبع تغذیه ، باتری و شارژر هستند . مهم است که سیستمهای اعلام هشدار و تشخیص آتش سوزی به طور منظم مورد بازرسی ، تعمیر و آزمایش قرار گیرند و حتی ممکن است نیاز باشد تا تمرین های آتش‌نشانی برای اطمینان از اینکه کارکنان با روش های آتش‌سوزی و اطفای آن آشنا هستند ، در دوره های مختلف برگزار شود .تجهیزات اطفای حریق
جعبه آتش نشانی
یکی از پرکاربردترین تجهیزات آتش نشانی جعبه آتش نشانی است. جعبه آتش نشانی محل مناسبی برای نگهداری ابزارها و وسایل آتش نشانی است . جعبه‌های آتش نشانی در ابعاد ، طرح‌ها و کاربردهای مختلفی تولید می‌شوند . کیفیت و استحکام جعبه آتش نشانی مهم‌ترین ویژگی آن است . تمام ابزارهای مقابله با آتش سوزی به دلیل کاربرد در شرایط بحرانی ، همیشه باید بهترین کیفیت را داشته و آماده به کار باشند.جعبه آتش نشانی فایبرگلاس
مناطق ساحلی در جنوب و شمال کشورمان نمونه بارز مناطقی هستند که جزو اقلیم‌های خورنده و مهاجم دسته بندی می‌شوند . آب و هوای بسیار مرطوب و گرم ، بادهای شدید ، سیکل‌های خیس شدن و خشک شدن با آب حاوی املاح ، غلظت بالای یون کلراید ، اختلاف دمای زیاد شب و روز و تماس با مشتقات نفتی مانند نفت خام و گازوئیل و بنزین از مهم‌ترین عوامل تشدید خوردگی و جزء ویژگی‌های اساسی مناطق مهاجم هستند. در این مناطق استفاده از جعبه آتش نشانی فلزی توجیه فنی و اقتصادی مناسبی ندارد . جعبه آتش نشانی فایبرگلاس جایگزین مناسبی برای جعبه‌های فلزی در شرایط اینچنینی است.اسپرینکلر اطفای حریق
اسپرینکلرها یکی از موثرترین ، ارزان‌ترین و ایمن‌ترین تجهیزات اطفای حریق هستند . اسپرینکلر ابزاری اتوماتیک برای اطفای حریق به خودکار و در مراحل اولیه آتش سوزی است.اسپرینکلرها از دید زمان واکنش دو دسته هستند.
1 - اسپرینکلر واکنش سریع
2 - اسپرینکلر واکنش استاندارد
اسپرینکلر واکنش سریع، در زمان خطر و در شرایط یکسان زودتر از اسپرینکلر واکنش استاندارد فعال می‌شود. الزامات استاندارد بین المللی NFPA نیز بر استفاده از اسپرینکلرهای واکنش سریع در محیط‌های مسکونی، تجاری و اداری و محل تجمع و زندگی انسانها تاکید دارد.اسپرینکلر اطفای حریق از منظر شکل و نوع پاشش نیز به سه دسته تقسیم می شوند .
1 - بالازن
2 - پایین زن
3 - دیواری
اسپرینکلرهای بالازن معمولا در مواردی که در جلوی پخش مناسب جریان، انسدادهایی وجود دارد مورد استفاده هستند. اما اسپرینکلرهای پایین زن استفاده بیشتری در تمام شرایط دارند و عضو پخش کننده جریان در آنها به سمت پایین نصب می‌گردد. اسپرینکلر دیواری هم بر روی دیوارهای جانبی ساختمان و بخصوص در راهروها و راه پله بناها نصب می‌شوند.
در محیط‌های کم خطر مانند بناهای مسکونی، تجاری و اداری باید از اسپرینکلر واکنش سریع یا اسپرینکلر مسکونی استفاده شود. هر اسپرینکلر دارای یک جزء حساس به حرارت است؛ این جزء حساس به حرارت می‌تواند از نوع حباب شیشه‌ای یا از نوع فلزات ذوب شونده باشد. مکانیز عملکرد حباب شیشه‌ای به این صورت است که مایع داخل حباب با افزایش حرارت، دچار افزایش حجم می‌گردد. با شروع آتش سوزی و افزایش دما، در دمای مشخصی (دمای کاری) حباب شیشه‌ای می‌شکند. به این ترتیب اسپرینکلر فعال شده و آب را بر روی حریق اسپری می‌کند.اسپرینکلرها برخلاف باور عموم، هرگز به طور همزمان فعال نمی‌شوند. بلکه نزدیک‌ترین اسپپرینکلر به محل حریق، فعال می‌شود. فقط در صورتی اسپرینکلر بعدی فعال می‌شود که حریق گسترش پیدا کند و به نزدیکی اسپرینکلر بعدی برسد.
شیلنگ‌های آتش نشانی
شیلنگ آتش نشانی برای انتقال آب مورد نیاز از یک منبع آب به سمت محل آتش سوزی بکار می‌رود. به دلیل شرایط استفاده و فشار و دبی بالا، این شیلنگ‌ها نیازمند کیفیت و کارایی بالایی هستند .
شیلنگ‌های آتش نشانی در کشورمان معمولا سه نوع هستند
1 - شیلنگ نیمه سخت از جنس PVC که برای ساخت هوزریل آتش نشانی کاربرد دارند.
2 - شیلنگ آتش نشانی تخت (برزنتی) که مخصوص کاربردهای آتش نشانی بوده و در قرقره‌ها و هوزرک‌های با شیلنگ تاشونده (برزنتی) کاربرد دارند. این شیلنگ‌ها دارای یک لایه داخلی لاستیکی و لایه بیرونی از جنس نخ پرلون هستند.
3 - شیلنگ آتش نشانی ضد اسید که مقاوم‌ترین نوع شیلنگ آتش نشانی بوده و در مصارف آتش نشانی در سطح وسیع مورد استفاده هستند.
قرقره آتش نشانی
قرقره‌های آتش نشانی در کنار سایر تجهیزات آتش نشانی، یک ابزار مناسب و کاربردی برای اطفای حریق در مراحل اولیه آتش سوزی هستند . کارکرد اصلی آنها تامین یک جایگاه مناسب برای شیلنگ‌های آتش نشانی است.
قرقره های آتش نشانی به دو گروه عمده دسته بندی می‌شوند.
1 - قرقره‌های هوزریل با شیلنگ نیمه سخت
2 - قرقره با شیلنگ تخت یا تاشونده.
قرقره هوزریل با شیلنگ نیمه سخت تولید شده و دارای سیستم آب رسان داخلی هستند. این سیستم آب رسان کمک می‌کند بدون هیچ گونه ایجاد مشکل در باز و بست شیلنگ، جریان آب از هسته هوزریل و از سیستم آبرسان تامین شود. هوزریل‌ها معمولا با شیلنگ‌های قطر 3/4 و 1 اینچ تولید شده و به دلیل دبی و فشار پایین این قرقره، توسط افراد عادی و غیر آتش نشان نیز قابل استفاده است.
نوع دیگر قرقره نیز بدون سیستم آب رسان بوده و برای نگه داری شیلنگ‌های تخت آتش نشانی بکار می‌رود. شیلنگ‌های آتش نشانی تخت (برزنتی) مورد استفاده در این قرقره‌ها معمولا با قطر 1.5 اینچ و بیشتر تولید می‌شوند. این قرقره‌ها به جهت فشار و دبی بالای جریان آب داخل شیلنگ آتش نشانی تخت، مخصوص استفاده آتش نشانان و اپراتورهای حرفه‌ای هستند.
هوزرگ شیلنگ تا شونده برزنتی
هورزگ نیز یکی دیگر از تجهیزات اطفای حریق است که برای نگهداری شیلنگ‌های آتش نشانی تخت مورد استفاده است . این ابزار هم مانند قرقره‌های با شیلنگ تاشونده ، مخصوص استفاده آتش نشانان و اپراتورهای حرفه‌ای است . ساختار هوزرک‌ها به گونهای است که شیلنگ‌های آتش نشانی به صورت آویزان در آن قرار می‌گیرند ؛ به این ترتیب به خشک شدن سریع‌تر شیلنگ آتش نشانی تخت کمک می‌کند و از پوسیدگی لایه بیرونی آن جلوگیری می‌کند.
خاموش کننده آتش نشانی
شاید بتوان گفت کپسول یا خاموش کننده آتش نشانی معروف‌ترین ابزار آتش نشانی و اطفای حریق باشد . خاموش کننده‌ها انواع مختلفی دارند . پرکاربردترین خاموش کننده‌ها در کشورمان خاموش کننده‌های پودری و خاموش کننده برپایه گاز CO2 است. هرخاموش کننده برای اطفای کلاس خاصی از آتش سوزی کاربرد دارد . برخی خاموش کننده‌ها چند منظوره بوده و برای اطفای دو یا سه کلاس حریق کاربرد دارند.